Stanowisko Wojewódzkiej Rady Dialogu Społecznego w Gdańsku
z dnia 24.03.2022 r. w sprawie roli przedsiębiorców
w kształceniu zawodowym na potrzeby pomorskiego rynku pracy
i aktualnych wyzwań w tym obszarze
Współpraca pracodawców i szkół
Kształcenie zawodowe realizowane w ścisłej współpracy z pracodawcami powinno stanowić jeden z najważniejszych elementów polityki oświatowej realizowanej na szczeblu lokalnym i regionalnym. Modelowy obraz współpracy na rzecz kształtowania rynku pracy definiuje rządowa Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju: „Dopasowanie szkolnictwa zawodowego do potrzeb nowoczesnej gospodarki współpraca szkół i samorządów lokalnych z pracodawcami, silniejszy nacisk na kształtowanie umiejętności praktycznych (w tym zwiększenie wymiaru stażu i praktyk realizowanych u pracodawców oraz umożliwianie kształcenia w rzeczywistym środowisku pracy rozwój i upowszechnianie kształcenia dualnego), modernizacja oferty i treści kształcenia i szkolenia zawodowego, monitorowanie rynku pracy pod kątem zapotrzebowania na zawody, doradztwo i poradnictwo zawodowe, popularyzacja szkolnictwa zawodowego wśród uczniów i ich rodziców, podnoszenie kompetencji i kwalifikacji nauczycieli prowadzących kształcenie w szkołach zawodowych, silniejsze zaangażowanie przedsiębiorców/pracodawców w tym obszarze, poprawa jakości i dostępu do informacji o potrzebach kompetencyjnych dla rynku pracy i racjonalizacja wyboru ścieżki edukacyjnej”.
Wielu pracodawców doświadcza problemów ze znalezieniem odpowiednio wykwalifikowanych pracowników na oferowane stanowiska pracy. Brak pracowników jest obok trudności związanych z przepisami prawnymi, podatkami i konkurencją, głównym utrudnieniem w prowadzeniu działalności gospodarczej w Polsce oraz regionie pomorskim. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest z pewnością niedostosowanie kwalifikacji i kompetencji pracowników do potrzeb rynku pracy. Stąd istnieje potrzeba intensyfikacji współpracy środowiska pracodawców ze szkołami prowadzącymi kształcenie zawodowe / branżowe. Współpraca może dotyczyć takich form jak np.: realizacja kształcenia zawodowego, w tym praktyczna nauka zawodu, klasy patronackie, udział w przygotowaniu propozycji programu nauczania zawodu na potrzeby rynku pracy, wyposażenie warsztatów lub pracowni szkolnych, organizacja egzaminu zawodowego, doskonalenie nauczycieli kształcenia zawodowego, realizacja doradztwa i promocji kształcenia zawodowego, finansowanie stypendiów dla uczniów, czy organizacja olimpiad i konkursów z wiedzy i umiejętności zawodowych.
Jednym z najlepszych dostępnych wzorców dobrej współpracy w edukacji dla biznesu jest dualny system kształcenia. Stanowi on powiązanie nauki w szkole ze stażem w przedsiębiorstwie. Model ten jest bardzo powszechny w krajach o najwyższym poziomie kultury pracy, wydajności i konkurencyjności, takich jak Niemcy, Austria, Szwajcaria, Norwegia, czy Francja. W tym systemie kształcenie zawodowe jest ściśle dostosowane do oczekiwań i potrzeb pracodawców oraz pozwala uczniom na płynne przejście od nauki w szkole do czynnego życia zawodowego. Dualny system kształcenia zawodowego, jako połączenie szkolenia teoretycznego z praktycznymi zajęciami w przedsiębiorstwie, jest inwestycją w rozwój gospodarczy danego regionu i kraju. Dodatkowo stwarza najlepsze warunki do łączenia edukacji zawodowej z potrzebami przedsiębiorstw. Opisany model funkcjonuje w polskim rzemiośle z powodzeniem od wielu dziesiątek lat, opierając się na sprawdzonej wielowiekowej tradycji nauki w rzemiośle w relacji mistrz uczeń. Szkoła i zakład pracy są uzupełniającymi się nawzajem miejscami zdobywania wiedzy i umiejętności. Dzięki zajęciom praktycznym młodzi ludzie zdobywają konkretne kompetencje i doświadczenie potrzebne do funkcjonowania w przedsiębiorstwie. Po ukończeniu nauki w branżowej szkole I stopnia i zdaniu egzaminu końcowego, do dyplomu zawodowego a w rzemiośle do świadectwa czeladniczego, wydawany jest suplement Europass. Dokument ten poświadcza uzyskanie umiejętności i kompetencji w danym zawodzie i jest honorowany na terenie UE i EOG, ułatwiając podjęcie pracy lub dalszej nauki. Praktyka pokazuje, że świadectwa czeladnicze z Europassem wydawane przez polskie izby rzemieślnicze cieszą się dużym uznaniem w całej Europie.
Formalno-prawne uwarunkowania i wyzwania w kształceniu młodocianych pracowników
Kształcenie młodocianych pracowników wymaga od pracodawców znacznego zaangażowania. Młodociani pracownicy mogą zostać zatrudnieni przez pracodawcę rzemieślnika bądź pracodawcę niebędącego rzemieślnikiem. Pracodawcy muszą posiadać odpowiednie kwalifikacje zawodowe i przygotowanie pedagogiczne lub zatrudniać osoby szkolące o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych i przygotowaniu pedagogicznym. Pracodawca jest też zobowiązany do wypłacania młodocianemu wynagrodzenia oraz pokrywania składek na ubezpieczenie społeczne, które podlegają refundacji ze środków Funduszu Pracy. Ta refundacja jest obsługiwana przez Ochotnicze Hufce Pracy, zaś procedura jej uzyskania jest dość skomplikowana i zbiurokratyzowana. Ponadto na pracodawcy ciąży wiele dodatkowych obowiązków, w tym m.in. musi: realizować programy nauczania zgodne z obowiązującymi podstawami programowymi określonymi dla danego zawodu; zapewnić wstępne i okresowe badania lekarskie; zapewnić warunki materialne do realizacji praktycznej nauki zawodu: stanowiska szkoleniowe wyposażone w niezbędne urządzenia, sprzęt, narzędzia, materiały i dokumentację techniczną, uwzględniające wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy; odzież, obuwie robocze i środki ochrony indywidualnej; nadzorować przebieg praktycznej nauki zawodu; współpracować ze szkołą. Warto również zaznaczyć, że pracodawca pokrywa koszty egzaminu końcowego zawodowego młodocianego pracownika lub w rzemiośle egzaminu czeladniczego.
Zatrudnianie młodocianych pracowników przez pracodawców regulują akty prawne jak: Kodeks Pracy, Ustawa Prawo oświatowe, Ustawa o systemie oświaty, Ustawa o rzemiośle i inne delegujące rozporządzenia. Duża ilość aktów prawnych powoduje częste trudności w interpretacji przepisów, na co wpływa także ich permanentna nowelizacja.
Inny poważny problem stanowią także zapisy Ustawy o rzemiośle, które ograniczają formy wykonywania działalności gospodarczej w rzemiośle. Zawarty w Ustawie o rzemiośle katalog tych form nie obejmuje bowiem spółek kapitałowych, co powoduje, że zakłady rzemieślnicze, które wybrały taką formę działalności zostały wykluczone z rzemiosła. Zakłady rzemieślnicze obok tradycyjnych jednoosobowych działalności gospodarczych czy mikroprzedsiębiorstw, to także małe i średnie firmy, często bardzo nowoczesne działające również jako spółki z o.o. To nadal są zakłady rzemieślnicze – właściciele mają kwalifikacje zawodowe i ich firmy prowadzą działalność w branżach rzemieślniczych, a mistrzowie lub inne osoby z uprawnieniami szkolą pracowników młodocianych. Jednak formalnie rzemieślnik działający jako spółka kapitałowa nie mieści się w definicji rzemiosła zgodnie z obowiązującą Ustawą, a efektem tego jest konieczność kierowania kształconych uczniów do Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej na egzamin zawodowy, a nie tradycyjnie na egzamin czeladniczy do izby rzemieślniczej. Natomiast w przypadku niezastosowania się do takiego rozwiązania, pracodawca nie otrzymuje dofinansowania kosztów kształcenia młodocianego pracownika, jakie poniósł. Powoduje to, że rzemieślnicy kształcący młodocianych pracowników zniechęcają się, rezygnują z ich kształcenia, są rozczarowani obecną sytuacją prawną, która pozbawia ich przynależności do rzemiosła. Efektem czego jest także osłabienie organizacji rzemieślniczych.
Pracodawca ponosi wiele kosztów związanych z zatrudnieniem pracownika młodocianego. Natomiast należne dofinansowanie kosztów kształcenia otrzymuje dopiero po zakończeniu realizacji praktycznej nauki zawodu (tj. po 36 miesiącach) i dodatkowo pod warunkiem ukończenia szkoły i zdania egzaminu zawodowego / egzaminu czeladniczego przez ucznia. W zależności od branży i poniesionych nakładów, często nie stanowi to rekompensaty tych wydatków. Warto także zaznaczyć, że motywacja młodocianych pracowników, a raczej jej brak, bywa dużym wyzwaniem i niestety zdarza się, że młodociany pracownik rezygnuje z przystąpienia do egzaminu lub go nie zdaje. Ponadto zdarza się, że nie podejmuje ponownej próby zdania egzaminu, co skutkuje tym, że po 3 latach kształcenia pracodawca nie uzyskuje w/w dofinansowania.
Ciężar powyższych obowiązków i kosztów oraz dodatkowo obciążenia formalne i nieprzyjazne przepisy prawne obowiązujące pracodawców zatrudniających młodocianych pracowników powodują, iż maleje motywacja pracodawców i ich zainteresowanie dla tej formy kształcenia i pozyskiwania pracowników. Jest to tendencja niekorzystna dla potrzeb rynku pracy i rozwoju gospodarki.
Rekomendacje
Mając powyższe na uwadze, WRDS rekomenduje podjęcie następujących działań:
- wprowadzenie zachęt dla pracodawców zatrudniających młodocianych pracowników w postaci np. zwolnień czy ulg podatkowych lub innych rekompensat,
- podwyższenie kwoty dofinansowania kosztów kształcenia w zawodzie oraz zmianę kryteriów uzyskania dofinansowania,
- stałe monitorowanie, tworzenie przepisów prawnych precyzyjnych, przyjaznych i zachęcających pracodawców do zatrudniania młodocianych pracowników, z uwzględnieniem opinii zainteresowanych stron,
- wprowadzenie zmian w Ustawie o rzemiośle, które zniosą kryteria form prowadzenia działalności gospodarczej w rzemiośle, uregulują zagadnienia kształcenia dualnego oraz zachęcać będą do zrzeszania się rzemieślników w organizacjach rzemiosła,
- uproszczenie procedur i ograniczenie do minimum formalności związanych z organizacją kształcenia przez pracodawców, w tym z refundacją wynagrodzenia i składek na ubezpieczenie społeczne,
- budowanie warunków dla współpracy pracodawców, samorządu i szkół przy organizacji doradztwa zawodowego,
- uruchomienie cyklicznych spotkań branżowych pracodawców i szkół, ze wsparciem samorządu, instytucji rynku pracy i otoczenia biznesu, poświęconych wymianie doświadczeń i aktualizacji informacji o rynku pracy w zawodach danej branży,
- uwzględnianie i promowanie w programach krajowych i europejskich, projektów umożliwiających przedsiębiorcom otrzymanie dotacji na działania podejmowane w ramach kształcenia młodocianych pracowników i współpracy ze szkołami branżowymi,
- zachęcanie pracodawców do szkolenia kadry pedagogicznej poprzez wskazywanie korzyści jakie niesie dla firmy zapoznanie nauczycieli z najnowszymi trendami oraz technologiami wykorzystywanymi w danej branży,
- wprowadzenie zachęt finansowych dla specjalistów do podejmowania pracy jako nauczyciele praktycznej nauki zawodu w szkołach,
- promocja wśród pracodawców współpracy ze szkołami w ramach kształcenia zawodowego / branżowego, także w formie konkursów, wyróżnień przyznawanych przez samorządy, szkoły, inne instytucje.
Szczególnie teraz, kiedy stoimy w obliczu dużych zmian i braku stabilności na rynku pracy w związku z sytuacją związaną z wojną w Ukrainie, zaakcentowanie roli przedsiębiorców w kształceniu na potrzeby rynku pracy nabiera istotnego znaczenia. Wzmocnienie pracodawców szkolących od wielu lat, ale też i zachęcenie kolejnych do współudziału w tym ważnym procesie jest zadaniem dla władz centralnych, dla samorządu, dla szkół i placówek oświatowych oraz samego środowiska przedsiębiorców i ich otoczenia.
