Stanowisko w sprawie funkcjonowania instytucji kultury w województwie pomorskim

Kultura, sztuka i szeroko pojęte dziedzictwo kulturowe zajmują zasadnicze miejsce w życiu społecznym. Wpływają na cywilizacyjną kondycję społeczeństw oraz na rozwój regionów, zwiększanie atrakcyjności osiedleńczej i podnoszenie jakości życia.

Dla obecnego systemu organizacji i zarządzania instytucjami kultury w Polsce istotne znaczenie miała reforma samorządu terytorialnego w 1999 roku, cedująca na  samorząd terytorialny wszystkich szczebli zadania w zakresie organizacji i finansowania kultury  w tym prowadzenia największych instytucji kultury regionu, wcześniej zarządzanych centralnie. Obecnie jednostki samorządowe sprawują mecenat nad działalnością polegającą na wspieraniu i promocji twórczości, edukacji i oświaty w zakresie kultury i sztuki, działań
i inicjatyw kulturalnych oraz opieki nad zabytkami. Realizuje się to m.in. poprzez finansowanie dotychczasowych i nowotworzonych samorządowych instytucji kultury oraz realizacji projektów kulturalnych z budżetów poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego.

Na terenie województwa pomorskiego w obszarze kultury działają 862 podmioty w tym:

Muzea (wraz z oddziałami) – 78

Teatry, instytucje muzyczne i rozrywkowe – 14

Centra kultury, domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice – 326

Biblioteki publiczne – 321

Samorząd Województwa Pomorskiego prowadzi lub współprowadzi 16 największych instytucji kultury w regionie w tym: wszystkie teatry, Filharmonie, Operę i główne muzea.
W 2016 roku samorząd wojewódzki przeznaczył na instytucje kultury i działalność w tym zakresie blisko 89 mln zł co stanowiło 13 % budżetu województwa. W budżecie 2017 roku przewidziano wzrost nakładów na kulturę o ponad 7 mln zł do kwoty w wysokości ponad 96 mln zł. Jest to bardzo pozytywna tendencja, aczkolwiek rzadko spotykana w skali kraju.

Dużą aktywność w zakresie działalności kultury, sztuki i dziedzictwa kulturowego przejawiają jednostki samorządu terytorialnego niższych szczebli. Dla przykładu Miasto Gdańsk jest organizatorem lub współorganizatorem 12 instytucji kultury, Gdynia – 7, Słupsk – 6,        Sopot –  5,  Tczew – 3.  Z kolei Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego jest bezpośrednim organizatorem czterech jednostek (muzea) i współorganizatorem trzech instytucji kultury na terenie województwa pomorskiego.

Rola samorządu nie ogranicza się jednak tylko do prowadzenia instytucji kultury. Organy władzy samorządowej wspierają również działania z zakresu kultury podejmowane przez różne podmioty, w tym organizacje pozarządowe. Samorządy sprawują zróżnicowane formy mecenatu kulturalnego (granty, stypendia artystyczne, dotacje na ochronę zabytków itd.)

Państwo przeznacza na kulturę około 1% swoich wydatków. W budżetach samorządów wojewódzkich jest to zwykle około 10%. Mimo tak znaczących nakładów powszechnie dostrzegany jest fakt ich niewystarczalności.  W przypadku instytucji kultury dotyczy to zarówno nakładów inwestycyjnych (choć środki unijne dokonały tu olbrzymiej poprawy), środków na działalność, czy wreszcie wynagrodzeń w sferze kultury.

Wojewódzka Rada Dialogu Społecznego stwierdza, że w zakresie wynagrodzeń  zdecydowanie w najsłabszej sytuacji są pracownicy sfery upowszechniania kultury, w więc muzeów, domów i centrów kultury oraz bibliotek. Ponadto widać wyraźne różnice pomiędzy zarobkami w tzw. instytucjach  „starych” i nowo powstałych. Pracownicy merytoryczni  tych instytucji stanowią wysoko wykształconą kadrę, często o unikatowych umiejętnościach i doświadczeniu możliwym do zdobycia tylko przez wieloletnie podnoszenie swych kwalifikacji. Konieczne więc wydaje się podjęcie możliwych działań niwelujących te różnice.

Funkcjonowanie instytucji kultury odbywa się w realiach gospodarki rynkowej wymagającej ciągłych zabiegów o odbiorcę oraz o środki na działalność pochodzące
z różnych źródeł. To wszystko sprawia, że przed kadrą zarządzającą takimi instytucjami stoją duże wyzwania i konieczność łączenia umiejętności menedżerskich oraz merytorycznych
z umiejętnościami budowania należytych relacji międzyludzkich.

Wojewódzka Rada Dialogu Społecznego zwraca także uwagę na napływ pracowników, głównie z  krajów położonych za wschodnią granicą Polski. Są oni w tej chwili praktycznie wyłączeni z aktywności pozazawodowej, co jest zjawiskiem dalece niekorzystnym, a kultura może stanowić jedno z narzędzi  integracyjnych. Stąd też propozycja podjęcia przez samorządy terytorialne działań w tym zakresie.

W ocenie Wojewódzkiej Rady Dialogu Społecznego poprawa kondycji instytucji kultury,
a także szerzej – całej sfery kultury możliwa byłaby przy zapewnieniu przez władze centralne (Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Ministerstwo Finansów i Ministerstwo Edukacji):

– zwiększenia możliwości zdywersyfikowania źródeł finansowania kultury np. poprzez system ulg dla przedsiębiorców finansujących działalność kulturalną;

– zwiększenia zaangażowania Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w działalność instytucji regionalnych na zasadzie pomocniczości w ramach działań interwencyjnych np.
w zakresie ochrony zabytków;

– zwiększenia edukacyjnego oddziaływania kultury w tym poprzez zmiany programowe
w szkołach i wpisanie edukacji kulturowej do minimum programowego uwzględniającego systematyczną obecność dzieci i młodzieży w instytucjach kultury;

– rozważenie zwiększenia w 2018 r. środków Krajowego Funduszu Szkoleniowego oraz dodania jako priorytetu KFS – podnoszenie kwalifikacji pracowników instytucji kultury.

– skierowanie pisma Wicepremiera – Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego do spółek Skarbu Państwa z prośbą o wspieranie przez nie regionalnych instytucji kultury.